Este curso 2023-2024 comienza la X Edición del Ciclo Compositoras en las Aulas, un proyecto de la Asociación Mujeres en la Música (AMM) que promueve que en los centros de enseñanza musical, bandas y orquestas de España de todos los niveles se programe música de compositoras interpretada por alumnos y alumnas de todas las edades. También invita a participar a colegios, institutos y otros centros de enseñanza general que realicen cualquier tipo de actividad o proyecto relacionado con compositoras.
Ya son más de 150 los centros e instituciones que han participado, entre conservatorios, escuelas de música, colegios, institutos, agrupaciones corales y bandas.
Como guía y apoyo a los centros en la búsqueda de repertorio, la AMM lleva años trabajando en la creación del Catálogo AMM de obras de Compositoras, donde se incluyen muchas de las obras que se han programado a lo largo de todos los ciclos, con datos de instrumentación, nivel, duración aproximada de las obras, así como la forma de obtenerlas. En los últimos meses el catálogo ha crecido enormemente con la incorporación de nuevas entradas (unas 3.400) y con la inclusión de catálogos especializados en distintos ámbitos, además de catálogos de algunas editoriales.
Os recomendamos que cuando realicéis una búsqueda a través del buscador del catálogo, lo hagáis indicando el siglo del que queráis hallar repertorio. Entendemos que el objetivo, además de interpretar repertorio original, es el de que todas las especialidades y formaciones instrumentales y vocales interpreten el repertorio disponible, siguiendo la equivalencia de registros y pequeñas adaptaciones de aula de la partitura original, como era y es práctica habitual en el repertorio de los distintos periodos estilísticos. Lo importante es que el repertorio de las compositoras de todas las épocas suene en numerosas instrumentaciones.
Sugerencias aplicables a la realización de transcripciones y adaptaciones, también, sin llegar a su escritura, como práctica habitual de aula cuando se interprete repertorio escrito para otras especialidades:
Leyenda de equivalencia de registros de instrumentos (recogida a continuación).
Transcripción por el propio alumnado del original a clave estándar mediante programa de edición o manualmente con escritura clara, o bien, lectura de la clave original.
Reparto de una melodía entre varios instrumentos de la misma especialidad (dúos con bajo continuo) como opción de trabajo de aula.
Leyenda de equivalencia aproximada y orientativa de registros de voces e instrumentos:
Melódicos:
vo (s) # fl en sol # picc # fl sp # ob # cl si b # cl sp # sax sp # tpta # vln
vo (a) # fl al # ob # cl en la # sax al # tpa # vla # vla gam
vo (t) # fl tn # fl contral # fg # cl tn # cl bj # sax tn # tbn # vc # vla gam
vo (b) # fl bj # fl cb # fg # cl bj # sax bar # tbn # tba #cb
Polifónicos:
pno # cem # arp # guit y fam # mrb y fam
Atendiendo a la tradición interpretativa purista con raíces en la improvisación de los estilos Renacimiento y Barroco, es común encontrar versiones de las mismas piezas indistintamente interpretadas por 2 violines o 2 trompetas o 2 flautas, 2 oboes, etc. En estilos posteriores se dan transcripciones de obras originales para otros instrumentos. Traemos a la realidad de las aulas tal flexibilidad interpretativa, que es un recurso pedagógico fundamental, adaptando las piezas a distintas posibilidades instrumentales y vocales, con todos los instrumentos actuales. Lo importante es que este repertorio suene, en numerosas instrumentaciones.
Efectuando los cambios de octava y/o transposición a tonalidades adecuados/as, cualquier melodía es susceptible de ser transcrita para cualquier instrumento, o bien, leída/adaptada de manera improvisada por otro instrumento distinto al original.
Donde no haya versiones audibles disponibles, invitamos a realizarlas y compartirlas en el canal de YouTube del centro, nutriendo este repertorio de nuevas versiones, y que podréis enviarnos para incorporarlas al catálogo general y así sean referencia para otros centros, docentes y alumnado.
Se ofrecen además dos Guías Didácticas: ¿Cómo introducir compositoras en las Aulas de Primaria?, inspirada por el Proyecto Compositoras en las Aulas y diseñada en colaboración con el mismo por Patricia García Sánchez para su aplicación en los centros de Primaria, y Cómo normalizar el legado de las Compositoras en los espacios culturales y todos los niveles educativos: Guía Didáctica elaborada para el mismo Proyecto como extensión a todos los Espacios Culturales y Niveles Educativos, también en su versión en inglés How to normalize Women Composers’ Legacy in Cultural Spaces and all Educational Levels: Didactic Guide.
Como complemento a esta Guía Didáctica –presentada en el Programa “Longitud de Onda” de Radio Clásica el 18 de diciembre de 2023- ofrecemos este Calendario de Compositoras, como nueva experiencia de aprendizaje que se suma a las ya ofrecidas en la misma, también en su versión en inglés Calendar of Women Composers.
Este año además, queremos poner el foco en animar a todo el profesorado a ampliar el catálogo existente con sus propias transcripciones a otros instrumentos o agrupaciones instrumentales, especialmente aquellos que carecen de repertorio de compositoras en algunos periodos estilísticos, registrándolas previamente en IMSLP. Sirviendo de referencia e inspiración os compartimos las transcripciones realizadas por nuestra compañera, socia y colaboradora Silvia Olivero Anarte (compositora, directora de orquesta y banda, docente y escritora) en esta noticia.
La 10ª edición del ciclo se desarrolla durante todo el curso escolar 2023-2024. Si eres docente y vas a organizar (o has organizado) en tu centro un concierto, actividad, ciclo, etc. relacionado con compositoras, escribe un correo a proyectos@mujeresenlamusica.es con la siguiente información y/o archivos:
Nombre del centro/s participante/s y página web (si la tiene)
Logo (formato imagen: PNG, JPG, etc.) del centro (al que vincularemos vuestra web)
Cartel/es (enlace/s o formato imagen: PNG, JPG, etc.) del concierto/s o actividad/es en relación a compositoras
Programa de mano (enlace/s o PDF), si lo hay
Enlace/s, si los hay, (muy importante y valorable desde el punto de vista de ampliación de contenidos de referencia, base e inspiración para otros centros que incorporamos al Catálogo AMM, y desde el punto de vista divulgativo) de:
Versiones de las adaptaciones de aula de repertorio de compositoras a instrumentos/agrupaciones distintas al original, enlazadas en vuestro canal de YouTube.
Las adaptaciones de aula escritas (transcripciones/arreglos) de repertorio de compositoras a instrumentaciones distintas al original previo registro en IMSLP.
Una vez realizado el concierto/actividad, las fotografías o vídeos de vuestro canal de YouTube o similar, RRSS u otros.
Una vez recibamos la información procederemos a compartirlo en este mismo apartado de nuestra web y crearemos también un post en la página homóloga de Facebook “Compositoras en las Aulas” etiquetando a los centros participantes, agradeciendo y visibilizando el trabajo que realizáis (en torno a 150 centros el curso pasado, que continuamos visibilizando desde este mes de septiembre).
FORMACIÓN DEL PROFESORADO de Women’s Legacy Project
En esta 10ª Edición continuamos con la colaboración con el Women’s Legacy Project, que este año ha lanzado la propuesta formativa «Seminario de formación/Grupo de trabajo/Cursos en centros: músicas y compositoras renacentistas y barrocas para las aulas», con la que colaboramos a través de nuestro catálogo de repertorio de compositoras.
Carta de igualdad
También en esta X Edición queremos premiar el compromiso responsable con la Igualdad de Género de los centros y su participación de años en «Compositoras en las Aulas», reconociéndoles el grado y firma de la Carta de Igualdad, de continuidad del maravilloso trabajo que se realiza. Esta Carta valora un grado cada tres años, con estas formas de participación:
Envío de materiales para las ediciones de «Compositoras en las aulas».
Opcional, pero muy importante y valorable desde el punto de vista divulgativo: publicación en redes de sus actividades en pro de la Igualdad de Género en la música y más concretamente, en torno al repertorio de compositoras.
Opcional, pero muy importante y valorable desde el punto de vista de la ampliación de contenidos: formación del profesorado, participación en el Catálogo Colaborativo de Compositoras de la AMM.
Hacia final de curso contactaremos con aquellos centros a los que corresponda este reconocimiento y los visibilizaremos en la sección web del Proyecto «Compositoras en las Aulas«, así como en cursos sucesivos con aquellos que se vayan incorporando.
Con nuestro agradecimiento, admiración, aplauso y reconocimiento por vuestro compromiso y trabajo de recuperación del canon de compositoras en el repertorio y currículo del alumnado en nuestros centros, esperamos la comunicación de vuestras actividades en esta X Edición del Ciclo «Compositoras en las Aulas».
Catálogo de Repertorio de Compositoras del Departamento de Piano
El Real Conservatorio Profesional de Música «Julián Arcas» de Almería nos comparte su Catálogo de Repertorio de Compositoras del Departamento de Piano, desde 2° de Grado Elemental a 6° de Grado Profesional, que ya forma parte del Catálogo Colectivo de Repertorio de Compositoras de la AMM (cc8).
Nuestro reconocimiento por la repercusión que tiene para las comunidades educativas así como por su visibilización en red. ¡Felicidades al Proyecto Educativo por esta actividad de difusión pedagógico-coeducativa!
El plazo de presentación de originales está abierto hasta el próximo 1 de diciembre y se establece un único premio de 1.500 euros.
La iniciativa, que se inscribe en el proyecto de igualdad de la Coordinadora para 2023, pretende dar visibilidad al trabajo de las mujeres en el ámbito de la música de banda.
La Coordinadora celebra durante este año su 40 aniversario con diversas actividades.
EnClaveMorada, formado por las profesoras Belén Ferreiro, Rebeca Carrera y Susana Pérez Otero (socia de AMM y autora del blog Músicas y Silencios) del Conservatorio Profesional de Música de Vigo, han organizado toda una serie de actividades que resumimos a continuación:
EnClave Morada é o nome que nos puxemos Susana Pérez, Belén Ferreiro e Rebeca Carrera para autodenominarnos como colectivo. Este ano, ademais da instalación Mulleres que compuxeron para… que está ao lado da sala de profesorado e do concerto Unha tarde entre mulleres, preparamos un montón de actividades para a primeira semana de marzo.
Semana da Igualdade no Cmus Profesional de Vigo. A celebrar entre 1 ao 8 de marzo, pretende conmemorar o día da muller e ao mesmo tempo visibilizar a aquelas que tiveron un papel destacado no ámbito da música. As actividades que este ano conforman o proxecto son as seguintes:
Venres 1/03 Música de compositoras mallorquinas: O profesor Joan Ciría dará unha conferencia e un pequeno concerto sobre mulleres e música de Mallorca. Centrarase en mulleres nacidas antes de 1925 (compositoras, docentes, concertistas, etc.) para a conferencia con soporte de vídeo e para o concerto (no que tamén intervirá profesorado do centro) escolléronse varias obras de compositoras mallorquinas que el coas súas investigacións recuperou do esquecemento.
Luns 04/03 Músicas e silencios: Concerto divulgativo ofrecido por Susana P. Otero (piano) e Oscar Rodríguez Calvo (contrabaixo). O recital Músicas e Silencios pretende ser unha proposta orixinal con varias reivindicacións históricas: por unha banda, a presentación dun instrumento como o contrabaixo, moi pouco empregado como solista en concertos e do que se cre falsamente, como amosaremos, cun repertorio moi limitado; por outra banda, a de contribuir a superar a exclusión das mulleres como compositoras na programación de obras para contrabaixo e piano. O recital conta cunha breve introdución, proxección de imaxes e a presentación e interpretación de obras das compositoras Gloria R. Gil, Sonia Megías, Alicia de Larrocha, Nadia Boulanguer, Florence B. Price e Ellen Taaffe Zwilich.
5/03 Homenaxe a Dorothé Schubarth: O coñecemento sobre o traballo desta muller recentemente falecida é imprescindible no estudo da música tradicional galega, especialmente falando da música vocal. Está confirmada a asistencia de Concha Losada e Antón Santamarina. Concha é a actual presidenta do Museo do Pobo Galego, institución onde está depositado a día de hoxe o legado Schubarth con respecto a Galicia. Antón Santamarina é coautor do Cancioneiro Popular Galego, especialista na parte lingüística do mesmo e persoa fundamental na súa publicación pola Fundación Barrié. A nivel musical teremos dúas propostas ben distintas partindo de material recollido no cancioneiro: por unha parte o alumnado das materias Optativas de Produción, Jazz e Banda Jazz e por outra parte o grupo de pandereteiras As Lagharteiras. Ambas partes farán a súa propia versión de temas recollidos no cancioneiro.
06/03 Unha Tarde entre Mulleres: Será a II edición deste macroconcerto que seguirá os mesmos pasos que o curso pasado a nivel organizativo. Comenzará ás 16:00h no auditorio David Russell e a totalidade do programa musical a interpretar por alumnado e profesorado estará formado por obras compostas por mulleres. Para evitar un concerto excesivamente pesado que se faga interminable para participantes e público, organizaranse convocatorias cada 50/60 minutos, de maneira que tanto asistentes como participantes teñan a oportunidade de entrar e sair libremente. Intercalaranse tamén proxeccións de audio e vídeo realizadas polo alumnado do centro. Máis que un concerto, pretende ser un punto de encontro e de visibilización. E haberá sorpresas…
07/03 Homenaxe a Alicia de Larrocha: Ademais da súa faceta como intérprete internacionalmente recoñecida, Alicia de Larrocha ten composicións para piano realizadas na súa etapa de xuventude. O curso pasado o Cmus Profesional de Vigo mercou parte da súa obra compositiva (xa está dispoñible para préstamo na biblioteca do centro). Pretendemos mercar os volumes que faltan e realizar un concerto homenaxe á súa figura interpretando a súa obra. Xa está confirmada a asistencia da súa filla, Alicia Torra de Larrocha, quen se encarga actualmente do seu legado.
08/03 Matria: Proxección da película “Matria”, e posterior análise, coloquio e concerto. Contaremos coa presenza do director Álvaro Gago, da compositora da música da película Patricia Cadaveira (profesora do centro na especialidade de saxofón) e cunha das intérpretes, Nerea Rodríguez (profesora tamén do centro na especialidade de acordeón). Participará tamén activamente o alumnado das optativas música e cine e Saídas laborais da música.
Durante o mes de marzo – Escape Room: Compositoras engaioladas: O alumnado da materia de Itinerario-Musicoloxía encargouse de converter a biblioteca do centro nunha Scape room. Unha compositora foi secuestrada e soamente poderá ser liberada se alguén resolve as 9 probas que conforman a Escape Room. Voluntariamente entrará o alumnado en grupos de 4 ou 5 persoas (a partir de 4º de grao profesional), que empregando grandes doses de enxeño, cálculo matemático, investigación, coñecementos musicais, etc. serán quen de atopar pistas para desvelar o misterio. Trátase de achegar un ambiente lúdico á biblioteca, dinamizala e transversalmente traballar contidos relacionados coa composición musical por parte de mulleres. Poderán apuntarse na biblioteca onde poderán ver os horarios dispoñibles.
MARÇ DE 2024
ACTES RELACIONATS AMB EL DIA DE LA DONA TREBALLADORA
CONSERVATORI JOSÉ MANUEL IZQUIERDO DE CATARROJA.
ESQUEMA DELS ACTES:
SALÓ D’ACTES, 19.30 HORES. RECITAL D’OBRES DE COMPOSITORES PER ELS ALUMNES DE MÚSICA DE CAMBRA.
–16:30 HORES. RECITAL DELS ALUMNES DE CANT LÍRIC AMB OBRES DE COMPOSITORES DES DEL SEGLE XVI FINS AL SEGLE XXI.
–18.00 HORES RECITAL DE LA SOPRANO ISABEL MONAR AMB OBRES DE LA COMPOSITORA CASTELLONENCA MATILDE SALVADOR.
–18:45 HORES. TAULA REDONA LA MÚSICA DE LES DONES. INTEGRANTS: ISABEL MONAR (cantant lírica, musicoterapeuta i professora de cant), ISABEL MANYES (compositora, professora i directora d’orquestra), ISABEL LATORRE (compositora, professora, i multiinstrumentista), MARÍA BERTOMEU (LA MARÍA) (cantant intèrpret de cant valencià i cant d’estil, instrumentista, compositora, creadora), ISABEL CLARA SOLER (professora de música de cambra de Conservatori Superior de València i instrumentista).